Leonardo da Vinci (1452-1519) – Malarz i teoretyk sztuki, architekt, rzeźbiarz, badacz natury, inżynier wojskowy. Należy do wąskiego grona najwybitniejszych umysłów i wszechstronnie uzdolnionych artystów nie tylko włoskiego renesansu, ale wszechczasów, prekursor badań przyrodniczych, wynalazca, autor nowatorskich projektów technicznych.
Urodził się 15 kwietnia 1452 roku w Anchiano koło miasteczka Vinci, niedaleko Florencji. Był synem notariusza i wiejskiej dziewczyny. W latach 1469-1477 uczył się w warsztacie A. Verrocchia we Florencji, gdzie w 1472 roku wstąpił do cechu malarzy. W 1482 roku udał się na dwór Sforzów do Mediolanu, skąd w 1499 roku wyjechał do Mantui i Wenecji, po czym w 1500 roku powrócił do Florencji. Od 1502 roku jako inżynier wojskowy pozostawał w służbie C. Borgii. W tym okresie odbył liczne podróże m.in. po Umbrii, Romanii i Toskanii, wykonując mapy tych terenów, projekty fortyfikacji czy plany miast. W latach 1506-1513 przebywał ponownie w Mediolanie u francuskiego gubernatora miasta, po czym udał się do Rzymu, gdzie wobec braku poważniejszych zamówień artystycznych prowadził w Palazzo Belvedere badania naukowe w zakresie anatomii i mechaniki. Zaproszony przez króla Franciszka I przeniósł się w 1517 roku do Francji, gdzie otrzymał godność pierwszego malarza, mechanika i architekta królewskiego.
W zakresie renesansowej filozofii przyrody był jednym z prekursorów eksperymentalno-matematycznego modelu poznania naukowego. Był zwolennikiem holistycznej koncepcji wiedzy, według której istnieją głębokie więzi, które łączą wszystkie przedmioty i zjawiska. Postulował poszukiwanie równowagi pomiędzy nauką, sztuką i techniką. Opowiadał się za matematyzacją poznania przyrody, uznając, że wartościowa wiedza o przyrodzie może pochodzić wyłącznie z badań empirycznych, prowadzonych w oparciu o zdobycze nauk matematycznych. Według Leonarda o wartości wiedzy decyduje głównie stopień jej uzasadnienia, który jest pochodną metody. Tak pojęta koncepcja nauki przejawiała się m.in. w programie systematycznego prowadzenia pomiarów (droga, prędkość, ciężar), a także budowaniu modeli obiektów i procesów fizycznych. Te nowatorskie metody miały bezpośredni bądź pośredni wpływ na rozwój nauk przyrodniczych – m.in. w wykonywanych przez niego obserwacjach w zakresie anatomii człowieka.
Leonardo da Vinci jako jeden z pierwszych anatomów zastosował metodę seryjnych sekcji zwłok.
Dokumentował, badał i udoskonalił istniejące już maszyny, wynalazł i takie, których ze względu na dostępne materiały nie można było w jego czasach zbudować. Był twórcą inżynierii wojennej, wynalazcą kul strzelniczych, planował budowę tuneli w górach, łączenia rzek za pomocą kanałów, odkrył parę jako siłę motoryczną żeglugi. Interesowały go prawa grawitacji, tarcia oraz przyciąganie magnetyczne. Pracował nad skonstruowaniem maszyn do latania i kombinezonu dla nurka. Skonstruował nietypową katapultę, opartą na zasadach funkcjonowania kuszy, wymyślił wiele ważnych urządzeń m.in. – pompę odśrodkową, łożyska kulkowe, przekładnię ślimakową. Ten ostatni wynalazek przypisano później Henry’emu Hindleyowi, który w 1740 roku dokonał podobnego wynalazku. Wiele projektów Leonarda nie sposób było realizować ze względu na niedostępność materiałów. Do najsławniejszych jego pomysłów należą aeroplany, spadochrony, łodzie podwodne, automobile czy rowery. Liczne jego szkice i notatki pozostawały nieznane przez wieki, odczytano je i opublikowano dopiero w XIX i XX wieku.
Leonardo był także muzykiem, pisarzem i architektem, ale największy rozgłos zdobył już za życia i w wiekach następnych jako wybitny malarz. I w tym względzie był nowatorem. Jako malarza interesowały go głównie naturalny ogląd rzeczy, ekspresja, ruch, rozwinął technikę światłocienia, eksponował stronę psychologiczną przedstawianych postaci, perspektywę linearną. W jego twórczości ważną rolę odegrał rysunek. Malować zaczął wcześnie i mimo niedowładu ręki w ostatnim okresie życia pędzla i rysownika nie zarzucił nigdy. Z okresu florenckiego, zanim artysta udał się do Mediolanu, pochodzą obrazy głównie o tematyce religijnej, m.in. Madonna Dreyfusa, Madonna z goździkiem, Zwiastowanie, Święty Hieronim, Madonna Benois, Pokłon Trzech Króli. W okresie pobytu w Mediolanie artysta namalował m.in. obraz ołtarzowy do kaplicy Bractwa Niepokalanego Poczęcia przy kościele S. Francesco Grande znany jako Madonna wśród skał (obecnie w Luwrze), w 1483 roku rozpoczął wieloletnią pracę nad nieukończonym nigdy konnym posągiem F. Sforzy, ok. 1490 roku namalował Damę z gronostajem – portret Cecylii Gallerani, jedyny obraz Leonarda da Vinci znajdujący się w polskich zasobach muzealnych (Zbiory Czartoryskich przy Muzeum Narodowym w Krakowie). W latach 1494-1498 w refektarzu klasztoru S. Maria delle Grazie w Mediolanie stworzył najsłynniejsze swoje dzieło – monumentalny fresk Ostatnia Wieczerza. W okresie mediolańskim zajmował się także architekturą, opracowując m.in. projekt kościoła z kopułą i model centralnej kopuły dla mediolańskiej katedry. W okresie drugiego pobytu we Florencji (1500-1506) powstała słynna Gioconda, portret Mony Lisy del Giocondo na tle pejzażu, w którym artyście udało się osiągnąć niezwykłe napięcie i nastrój tajemniczości (obraz ten sprzedał Leonardo królowi Francji). Wtedy też powstała Święta Anna Samotrzecia (ukończona w późniejszym czasie), kartony do malowidła ściennego Bitwa pod Anghiari do florenckiego Palazzo Vecchio (fresk nie został zrealizowany). Podczas drugiego pobytu w Mediolanie powstała m.in. znana tylko z kopii Leda z łabędziem, wtedy też wykonał projekty konne posągu Gian Giacomo (niezrealizowane), namalował obraz Św. Jan Chrzciciel.
W ostatnich dwóch latach życia, spędzonych we Francji, opracował plany architektoniczne m.in. rezydencji dla królowej matki, wykonał serię rysunków poświęconych tematyce biblijnego potopu, głównie jednak zajmował się badaniami naukowymi oraz projektami inżynierskimi – m.in. dotyczącymi budowy kanałów do osuszenia terenów bagnistych.
Leonardo da Vinci pozostawił po sobie nader obfitą spuściznę pisarską – studia, szkice, zapiski, projekty oraz korespondencję. Wiele dzieł nie ukończył, liczne zarzucił, gdy pasjonujące go zagadnienia zdołał wcześniej rozwikłać i naukowo wyjaśnić. Ważnym utworem Leonarda jest Traktat o malarstwie, skompilowany przez jego ucznia i spadkobiercę, Francesco Melziego, prezentujący w 8 rozdziałach poglądy artysty na temat malarstwa, wsparte jego obserwacjami przyrody i wnioskami z przeprowadzonych doświadczeń.
Zmarł 2 maja 1519 roku w Cloux k. Amboise. Został pochowany w kościele St. Florentin w Amboise.